Op deze pagina staat informatoe over de Ottengas en Sint Anthoniusplaats in Centrum/Benedenstad:
Klik op het item wat u wilt zien voor directe toegang of scroll door alle artikelen van deze straat. Via het balletje met pijl rechts onderaan komt u hier weer terug (browsers in Windows).
Klik hier of op een onderstaande foto om terug te gaan naar de pagina Nijmegen Centrum / Benedenstad.
Een kijkje in de Ottengas in de benedenstad en bezien vanaf het Groene Balkon.
Aan de westzijde van de Ottengas een bakstenen muur met steunberen. De vestingwal op de Ottengas/Groene Balkon stamt uit de late middeleeuwen en is als rijksmonument aangewezen.
Het gemetselde dubbel woonhuis links wat verder naar boven is een pand uit de 18e eeuw en volledig authentiek gerestaureerd in 1961/'63. Panden hebben een verdieping met een zadeldak. De voorgevel is uitgevoerd met een rechte kroonlijst, 18e eeuw, en vensters met kleine roedenverdeling. Links een trapgevel. Die twee huizen, welke op deze website (binnenkort) apart aan de orde komen zijn samen aangewezen als rijksmonument.
Iets naar beneden aan de Ottengas bevindt zich ook nog het laat middeleeuwse "Cellenbroederenhuis" Dit gebouw valt ook onder de rijksbescherming en komt ook elders op deze website (binnenkort) aan de orde.
Alle overige, zeer fraai en aangepast gerestaureerde panden aan de Ottengas hebben geen bescherming. Ook geen gemeentelijke.
datum foto: 11 maart 2016
bron foto: Paul Marsman©
Mogelijk dat de St. Anthoniusplaats een wat stil en verdroomd karakter kent vanwege het feit dat het slechts één toegang kent, namelijk vanaf de Ridderstraat. Het pleintje verbreedt zich wat naar achter en wordt afgesloten door het klooster van de zusters Dominicanessen (thans in gebruik als hospice). De kern van dit klooster wordt gevormd door een herenhuis uit de 18e eeuw; in 1930 werd het aan alle kanten uitgebreid. Links in de hoek ligt, verstopt achter een stenen muur, een in L-vorm gebouwd huis, vermoedelijk daterend uit de 15e eeuw. Het is herkenbaar aan een forse trapgevel en maakte vermoedelijk oorspronkelijk deel uit van het Heilige Geesthuis, een instelling tot leniging van de noden onder de armen. Tot het complex behoorde ook een kapel, gewijd aan St. Antonius de Kluizenaar (ofwel ‘St. Teunis met het verken’ ofwel ‘verkelteunis’). In de loop van de 14e eeuw scheen de kapel ook voor de openbare eredienst te zijn ingericht. Er omheen lag een kerkhof, waar veel mensen begraven werden.
Na de aansluiting van Nijmegen in 1578 bij de Pacificatie van Gent legden de belijders van de nieuwe leer beslag op de kapel, net als trouwens op alle kerken en kloosters: de ‘paapse afgodendienst’ werd verboden. In 1585 speelde de katholieke meerderheid de stad weer in handen van de Spanjaarden, de Calvinistische raad werd afgezet en de katholieken konden weer de deuren van hun kerken en kloosters openen. Bisschop Lindanus reconcilieerde persoonlijk de St. Stevenskerk en ook de St. Anthoniuskapel werd weer een katholiek bedehuis.
Na een beleg in 1591 kwam de stad in handen van de Prins Maurits en was het gedaan met de herwonnen vrijheid voor de katholieken. De kloosters werden opgeheven en de kerken onttrokken aan de eredienst. De schuilkerkenperiode begon. Omdat de Calvinistische minderheid meer dan genoeg kerken had werd de St. Anthoniuskapel gesloten en in 1592 gesloopt. Het buiten gebruik gestelde kerkhof heeft in de 16e en 17e eeuw nog dienst gedaan als speelterrein voor de jongeren die de Latijnse school aan het St. Stevenskerkhof bezochten.
De fondsen van een aantal Nijmeegse broederschappen werden in 1592 samengevoegd tot ‘De Ellendige en andere Gevoegde Broederschappen’, later werd aan die naam die van het Cellenbroederenhuis toegevoegd (zie artikel t.z.t. op deze website). Het regentencollege dient nog steeds goede doelen met de fondsen die het ter beschikking heeft. Men vergadert al eeuwen in het hiervoor genoemde huis met de trapgevel en zet zo een traditie voort die terugvoert tot die van het Heilige Geesthuis.
Klik hier om terug te gaan naar de pagina Nijmegen Centrum / Benedenstad.
Omdat dit gebouw een hoofdzakelijk kerkelijke historie heeft, is het op deze site ook toegevoegd aan de rubriek kerkelijke gebouwen. Het is een redelijk lang verhaal, inclusief een link onderaan de tekst, waarvoor ik adviseer de tijd te nemen.
Het Cellenbroederenhuis staat aan de Ottengas (1e foto) en Sint Anthoniusplaats (2e foto). Dit is één van de oudste nog bestaande gebouwen van Nijmegen, na de overgebleven restanten van de Valkhofburcht. Het is een gebouw met veel historie, maar vreemd genoeg als zodanig niet heel erg bekend in Nijmegen.
Het gebouw ligt in het bewaard gebleven gedeelte van de oude Nijmeegse 'Benedenstad.' Het gebouw is van twee kanten te benaderen: via de Ottengas, een straatje dat oorspronkelijk vanaf de bovenstad stijl afloopt in de richting van de Waalkade/Groene balkon, of via de St. Anthoniusplaats.
Vanaf de Ottengas ziet men de rijzige, witgepleisterde hoofdvleugel van twee bouwlagen, waarvan de voet is ingegraven in de berghelling van de Anthoniusplaats. Aan de andere zijde presenteert het gebouw zich als een laag complex van twee haaks op elkaar staande vleugels, bekroond door twee middeleeuwse topgevels (niet zichtbaar), aan een binnentuin.
Over de vroege geschiedenis van het in de 14de eeuw op deze plaats gebouwde Heilige Geesthospitaal (waaraan een kapel verbonden was) is weinig bekend. Mogelijk zijn de twee vleugels van het huidige Cellebroederenhuis restanten van dit voormalige gasthuis.
De Stichting Cellenbroederenhuis is een van oorsprong middeleeuwse charitatieve instelling. Het was een kerkelijke broederschap die zich in de Middeleeuwen bezighield met de opvang van pestlijders en krankzinnigen. Die werden omstreeks 1412 in Nijmegen ondergebracht in een zogeheten Dolhuis aan de Pikkegas (de tegenwoordige Pijkestraat). Dat Dolhuis kwam in 1592 in het bezit van de gemeente en de katholieke broeders verdwenen uit beeld in deze tijd van Reformatie. Raadsleden van de gemeente namen de taken over, voerden de administratie en een speciale opzichter werd belast met de krankzinnigen.
Rond 1632 kwam het pand tussen Ottengas en St.-Anthoniusplaats in handen van de Nijmeegse broederschappen.
Die situatie bleef bestaan tot begin 1800. Toen werden verschillende broederschappen met de Cellenbroeders samengevoegd tot één instelling. Dat werd voornamelijk ingegeven door de slechte financiële positie van de Cellenbroeders. Pas laat in de 19e eeuw werd het pand geschikt gemaakt voor de opvang van krankzinnigen en deed het complex dienst als verpleeghuis voor geesteszieken. In Nijmegen was de zorg daarvoor van oudsher in handen van de Cellebroeders. Vanaf die tijd dateert de naam Cellebroederenhuis voor dit gebouw.
Als door een wonder is het complex gespaard gebleven voor het oorlogsgeweld van 1940-1945.
De onderverdieping aan de kant van de Ottengas is voorzien van een gemetseld tongewelf en heeft een grote toegangspoort. In 1892 werden, ten behoeve van de nieuwe functie, op de hoofdverdieping van het gebouw twee cellen voor geesteszieken ingericht, volgens de toen geldende nieuwste inzichten. Die cellen zijn bewaard gebleven, compleet met de oorspronkelijke houten britsen en dwangbuizen voor de krankzinnigen. Volgens de nieuwste inzichten en veiligheidseisen werden deze ruimtes voorzien van robuust uitgevoerde vensters, celdeuren en een ingenieus verwarmingssysteem.
De regentenkamer in een andere vleugel van het complex, heeft een stucplafond uit het derde kwart van de 19de eeuw en een betimmering uit 1927 in 'Oud Hollandse' renaissancestijl met uitzonderlijk, imitatie leerbehang langs de wanden.
Het Cellenbroederenhuis is in 2003 gerestaureerd. Het middeleeuwse pand heeft jarenlang op instorten gestaan. Door het instortingsgevaar moesten de gevels aan de buitenkant in de Ottengas gestut worden, waardoor dit straatje aan het openbare verkeer werd onttrokken.
Na lang onderhandelen tussen de Stichting Cellenbroederenhuis en de gemeente Nijmegen kon in 2002 een begin gemaakt worden met de restauratie van het pand. Het Cellenbroederenhuis behoort tot de oudste bewaarde gebouwen in Nijmegen. Eigenaar was eeuwenlang de Stichting Cellenbroederenhuis, De Ellendige en andere gevoegde Broederschappen.
Het pand is inmiddels overgegaan in handen van Vereniging Hendrick de Keyser in Amsterdam. Deze vereniging opereert landelijk op het gebied van monumentenzorg. Ze verwerft, restaureert en exploiteert monumentale panden in Nederland om ze voor de toekomst te behouden.
"Daar hebben we lang over gesproken omdat het pand eeuwenlang in bezit is geweest van de Broederschappen", zei ooit voorzitter J. ten Berge van de Stichting Cellenbroederenhuis over de overdracht aan Hendrick de Keyser. "Het is een historische stap geweest. Maar het pand is in goede handen gekomen, want de mensen van Hendrick de Keijser zijn professionals op het gebied van monumentenzorg."
De vereniging gaat het pand exploiteren en verhuren. De bovenverdieping is inmiddels in gebruik genomen. De benedenverdieping blijft tijdelijk in gebruik bij de vereniging. Er worden materialen opgeslagen.
Het gerestaureerde pand is momenteel nog in gebruik bij de Stichting Cellenbroederenhuis. De stichting verleent heden ten dage financiële steun aan instellingen die zich bezighouden met maatschappelijke zorg. Regenten vormen het bestuur van de stichting.
Voor de liefhebbers van nog meer en veel gedetailleerde historie van Cellebroeders en het Cellebroederenhuis in deels oud en plechtstatig Nederlandsch verwijs ik naar een interessant artikel van het "huis van de Nijmeegse geschiedenis." Dat artikel is bereikbaar door hier te klikken.
Het Cellebroederenhuis is met stip een rijksmonument.
datum 1e foto: 27 oktober 2017
datum 2e foto : 5 oktober 2017
bron foto's: Paul Marsman©
Klik hier voor: "kerkelijke objecten, herdenkingsmonumenten en kerkhoven of op de foto voor de gebiedspagina.
