Het voormalige Protestantse Weeshuis aan de Begijnenstraat kent een rijke geschiedenis. Ter plaatse is daar tot 1562 het begijnenklooster geweest.
In haar testament van 1554 liet de rijke weduwe Stijn (Christina) Buys, waar de Stijn Buysstraat naar is vernoemd, een som geld na die moest worden gebruikt voor de opvang van wezen. In 1560 werd een weeshuis aan de Broerstraat gesticht, dat echter na twee jaar te klein bleek te zijn. Daarop werd het Begijnenklooster aan de Begijnenstraat betrokken.
Na de stichting van een "Arme Kinderen Weeshuis" in 1638 op het Hessenbergklooster aan de Doddendaal werd het weeshuis aan de Begijnenstraat, dat alleen voor burgerkinderen was, het "Burger Kinderen Weeshuis" genoemd. In 1644 werd het onderkomen grondig verbouwd, waarbij het zijn huidige classicistisch-barokke gevel kreeg. De gevel recht tegenover de toegangspoort werd ontworpen door de Haarlemse bouwmeester Salomon de Bray, terwijl de haaks daarop staande gevel enkele jaren later in dezelfde stijl werd gebouwd door Simon Bosboom (zie 2e foto hiernaast).
Het complex bleek nog te klein en ergens tussen 1650 en 1660 werd een aangrenzend pand aan de Papengas bij het weeshuis getrokken (zie 3e foto hieronder). In 1817 werd het "Burger Kinderen Weeshuis" protestants, terwijl het weeshuis op de Hessenberg het "Roomsch Katholyke Weeshuis" werd.
De poort bij de ingang aan de Begijnenstraat (zie foto in dit bericht) komt uit het midden van de 19de eeuw, maar bevat nog oudere elementen:
- het halfronde reliëf is afkomstig van de oorspronkelijke toegangspoort uit 1612,
- de beelden van de weesjongen en het weesmeisje zijn gemaakt in 1645
- het driehoekige fronton, dat de poort bekroont, komt uit 1785.
In de tuin die rechts van het weeshuis ligt (zie 4e foto), staat nog een poort. Deze poort uit 1860 vormde vroeger de toegang tot het rooms-katholieke weeshuis aan de Doddendaal, tot het in 1959 - in licht vereenvoudigde vorm - aan de achterzijde van het Protestants Weeshuis werd geplaatst (zichtbaar op de 5e foto).
Overigens had het weeshuis aan de Begijnenstraat in 1953 zijn functie als weeshuis al verloren.
De wijk waarin het gezondheidscentrum gelegen is, "de Benedenstad," dreigde in de jaren ‘60 volledig te verpauperen. Door sterk optreden van de nog resterende bewoners, georganiseerd in het Buurtcomité Benedenstad, heeft de Gemeente een wederopbouwplan gemaakt met sociale woningbouw met betaalbare huren.
Het Comité had aanvankelijk ook veel inspraak in de voorzieningen die in de wijk moesten worden opgezet en door haar inspanning is in 1982 een gezondheidscentrum opgezet in het voormalige Weeshuis. Inmiddels is het gezondheidscentrum uitgegroeid tot een belangrijke spil in het voorzieningennetwerk in de Benedenstad.
In de ontwikkeling van het gezondheidscentrum zijn respectievelijk zes verbouwingen van belang geweest:
1982
Bij de start van het gezondheidscentrum wordt op de benedenverdieping van het gebouw een wachtkamer, spreekkamer, assistentieruimte, laboratorium en fysiotherapieruimte gerealiseerd.
1984
Er komt een tandartsenruimte in de oude keuken van 't Weeshuis.
1987
De spreekkamer van de huisartsen wordt in tweeën gesplitst en er komt een nieuw laboratorium annex onderzoekkamer. In de hal wordt de huidige wachtkamer gecreëerd.
1988
De gemeente wil een woonbestemming leggen op de leegstaande bovenverdieping, maar de buurt en welzijnsorganisaties houden dit tegen: de gehele bovenverdieping wordt in gebruik genomen ("bezet") door buurtorganisaties als wijkraad, pastoraat, redactie van het wijkblad en gezondheidscentrum.
Na een jarenlange discussie met de gemeente komt er tenslotte een welzijnsbestemming op de bovenverdieping in plaats van een woonbestemming. In samenspraak met de gemeente wordt een verbouwingsplan opgesteld dat in 1988 wordt gerealiseerd. Hierbij wordt de bovenverdieping verdeeld tussen buurthuis en gezondheidscentrum (3:1) met een claim voor het gezondheidscentrum bij reële uitbreidingsplannen. In het deel dat aan het gezondheidscentrum is toegewezen vestigt zich de logopediepraktijk en de overgebleven ruimte wordt verhuurd aan o.a. maatschappelijk werk. Incidenteel wordt ook aan derden (muziektherapeut, diëtiste, gestalttherapeut, orthopedagoog) ruimte ter beschikking gesteld.
1998
De tandartsenpraktijk breidt uit door een aanbouw op de binnenplaats, omdat ze vanwege het in dienst nemen van een mondhygiëniste dringend verlegen zitten om een tweede stoel.
2003
De groei van de huisartsenpraktijk, de slechte toegankelijkheid van het gebouw, het achterstallige onderhoud en de verwachte toekomstige ruimtebehoefte voor het gezondheidscentrum maken een rigoureuze verbouwing noodzakelijk. Reeds in 1997 waren onderhandelingen gestart met het bestuur van het (naast en boven het gezondheidscentrum gelegen) buurthuis, hetgeen uiteindelijk resulteerde in de overdracht van 250m2 ruimte op de bovenverdieping van het pand.
Na een grootschalige verbouwing kon de huisartsenpraktijk zich vestigen op deze bovenverdieping. Dit werd mogelijk gemaakt door een lift, die aan de achterzijde van het gebouw werd geplaatst om het monument inpandig niet ingrijpend te veranderen. Het gebouw kreeg verder een grote opknapbeurt en werd volledig toegankelijk voor gehandicapten.
2017
De officiële opening van Stadstuin ’t Oude Weeshuis. Ofwel het Christel Kokke Plantsoen. De Burgemeester Bruls opende op 27 mei de toegangspoort aan de kant van de Papengas, om de vele belangstellenden in de mooie tuin te laten. Deze tuin is door 'Stichting Benedenstad Nijmegen' (SBN) met behulp van vrijwilligers tot stand gekomen. De locatie is de vroegere speeltuin van het Weeshuis. Deze tuin ligt naast eerder genoemde reeds jaren bestaande tuin. Zie 6e en laatste foto hierboven.
Het oude Protestantse Weeshuis is in haar geheel een rijksmonument.
datum 1e, 2e en 4e (tuin) foto: 22-02-2016
datum 3e foto (aan de Papengas): 13-02-2016
datum 5e (poort van het broegere katholieke weeshuis) en 6e (Stadstuin 't Oude Weeshuis') foto: 27-10-2017
bron alle foto's: Paul Marsman©
Klik hier voor: "kerkelijke objecten, herdenkingsmonumenten en kerkhoven of op de foto voor de gebiedspagina.
