Oosterhout Plaats in Nederland
Situering
Provincie	Gelderland
Gemeente	Overbetuwe
Coördinaten	51° 53′ NB, 5° 50′ OL
Algemeen
Oppervlakte	9,67 km2 km²
Inwoners (2015)	2237
Overig
Postcode	6678
Netnummer	0481

Sint-Leonarduskerk

Oosterhout is een dorp in de gemeente Overbetuwe, dat grenst aan de gelijknamige wijk in de gemeente Nijmegen. 

Geschiedenis   

Het (oorspronkelijke) dorp Oosterhout is ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug, een oude rivieroever van de Waal. In 1809 en 1820 werd Oosterhout getroffen door dijkdoorbraken, waarna de huidige dorpskern opnieuw, ditmaal in noordelijke richting, opgebouwd werd, ter hoogte van de huidige dorpsstraat.

Oosterhout is een typisch, Betuws agrarisch dorp. De vruchtbare hoger gelegen stroomruggronden zijn van oudsher uitstekend geschikt voor akkerbouw, weidebouw en fruitteelt. De laaggelegen, natte komgebieden waren in gebruik als kruidenrijke hooilanden en als weide. In de 17e eeuw kwam de tabaksteelt in zwang.

In de tweede helft van de 19e eeuw nam de fruitteelt in de Betuwe en dus ook in Oosterhout een grote vlucht. Vele akkers op de vruchtbare stroomruggen maakten plaats voor hoogstamboomgaarden. De industrie speelde hier op in. In Oosterhout verscheen in 1868 nabij de Altena een kroetfabriek (appelstroop) van Van Woerkom. Daarna kwam aan de Dorpsstraat achter de Ceciliahof (Dorpsstraat 19) een jamfabriek (BATO) tot stand. De fabriek bleef tot 1975 (20e eeuw) in bedrijf. Daarna is op dit terrein nieuwbouw gepleegd.

Oosterhout hoorde van 1871 tot en met 2001 bij de gemeente Valburg. Na de herindeling is het dorp opgegaan in de heringedeeldegemeente Overbetuwe.

Dijkdoorbraken   

In de 15e eeuw begon de zogenaamde Kleine IJstijd (circa 1430), die tot circa 1820 zou duren. Strenge winters maakten de kans op dijkdoorbraken groter. Op 15 januari 1809 brak de Oosterhoutse Waaldijk als gevolg van ijsgang in de rivier bij huis Waaijenstein door. Het ijs zette zich vast bij Dodewaard, waarna het waterpeil bovenstrooms in korte tijd enorm opliep. De doorbraak veroorzaakte een gat in de dijk van circa 140 meter met daarachter een enorme kolk, waarin huis Waaijenstein in zijn geheel verdween. Ook het wiel uit 1651 werd in de Waaijensteinkolk opgenomen. Daarachter kwam een dik pakket overslaggronden tot stand. Van het oorspronkelijke Huis Oosterhout is vrijwel niets over.

Op 23 januari 1820 bezweek de Oosterhoutse dijk opnieuw op meerdere plaatsen onder invloed van kruiend ijs. Tegenover het inmiddels herbouwde huis Oosterhout brak de oude omringdijk van 1682 door. Er ontstond een reusachtig wiel, waarin het oude wiel van 1682 werd opgenomen. De kolk kreeg de naam van Evert Verburgt, eigenaar van een boerderij aan de Groenestraat (De Zandhoek). Het Huis Oosterhout werd wederom onherstelbaar beschadigd. Dertig jaar later zou even ten noorden van de oorspronkelijke plaats een nieuw adellijk huis verrijzen.

Huis Oosterhout tijdens de watersnood van 1820.

Ook ten westen van de oude Dorpsstraat spoelde de Waaldijk over een grote afstand weg, waarbij twee langgerekte wielen ontstonden. Ze staan met elkaar in verbinding via de smalle strang, die op de kaart van De Man is weergegeven. Het wiel kreeg de naam Zandkolk. Bij de doorbraak ontstond ook het kleine Smitskolkje, ten noordwesten van de Zandkolk. Het kolkje werd in het kader van de dijkverzwaring in 1982 gedempt. Vele huizen aan de Dorpsstraat en Dijkstraat werden door het kolkende overstromingswater en het kruiende ijs meegesleurd of zwaar beschadigd. Er kwamen negen mensen om en van de 65 woningen die het dorp telde, waren er 18 totaal vernield, schuren, bakhuizen en hooibergen niet meegeteld. Slechts tien huizen bleven onbeschadigd. Ook de landerijen en boomgaarden liepen grote schade opgelopen. De noordelijke helft van de Dorpsstaat werd door de bewoners opgehoogd met overslagzand, waarlangs zich het nieuwe dorp Oosterhout ontwikkelde.^[2]

Na de laatste dijkdoorbraak (1820) werd er in Amsterdam een spontane inzamelingsactie gehouden, voor de wederopbouw van het verwoeste dorp. Hiervan werd een buurtschap gebouwd, die de naam 'Klein Amsterdam' kreeg. De huisjes van ‘Klein Amsterdam’ zijn in de jaren zestig van de twintigste eeuw afgebroken. In de gevel van Peperstraat 11 is nog een herinneringssteen terug te vinden, die ingemetseld is.

Economie en toerisme   

Rond het dorp zijn tuinbouw en boomkwekerijen van economisch belang.

Toeristen die de regio bezoeken hebben de mogelijkheid om in het dorp Oosterhout te verblijven. Op de locatie waarvan met enige zekerheid vaststaat dat op deze plaats al in 1617 een veerhuis (veerdienst om de Waal over te steken) en herberg aanwezig waren, is nu een restaurant en camping gevestigd. De herberg brandde rond 1900 af en is kort daarna weer herbouwd.^[2]

Sport   

In Oosterhout zijn enkele sportverenigingen, waaronder:

• vv OSC (Voetbal)
• TV De Hoge Wick (Tennis)
• TVO (Tafeltennis)
• Volleybalvereniging Volamie
• Duikcentrum Over-Betuwe

Geboren in het Gelderse Oosterhout   

• Piet Akkermans (1942-2002), hoogleraar
• Fons Naterop (* † 1956), politicus

Bouwwerken   

De rooms-katholieke Sint-Leonarduskerk is een ontwerp van Clemens Hardeman uit 1931 in een sobere expressionistische stijl met een kruisweg van Jan Toorop uit 1918.

Huis Oosterhout ligt in de Nijmeegse wijk Oosterhout.

Elst Plaats in Nederland
Vlag van Elst (Details)
Situering
Provincie	Gelderland
Gemeente	Overbetuwe
Coördinaten	51° 55′ NB, 5° 50′ OL
Algemeen
Inwoners (1-1-2017)	21.914
Overig
Postcode	6662
Netnummer	0481

Maquette van de Romeinse tempel

Grote of Sint-Maartenskerk

Het gemeentehuis van Elst

Landgoed Schoonderlogt

Autotunnel onder het spoor

Elst is het grootste dorp van de Gelderse gemeente Overbetuwe tussen de steden Arnhem en Nijmegen. Elst had op 1 januari 2017 21.914 inwoners. Van 1812 tot 2001 was Elst een zelfstandige gemeente; in dat laatste jaar fuseerde deze met Valburg en Heteren tot de gemeente Overbetuwe.

Etymologie   

Het oudste document waarin de naam van Elst wordt vermeld stamt uit 726. Hierin wordt de plaats Heliste genoemd. Algemeen wordt ervan uitgegaan dat deze naam van het Germaanse *alhistja komt wat "heidens heiligdom" betekende of een afleiding is van *alha, wat als "woonplaats" kan worden omschreven. De naam Heliste raakte verbasterd tot onder meer Elistha en uiteindelijk Elst.

Geschiedenis   

Uit de Romeinse tijd zijn verschillende bouwwerken aangetroffen. Fundamenten van twee Romeinse tempels c.q. een hoofdheiligdom van de Bataven zijn aan het licht gekomen onder de Grote of St. Maartenskerk, toen deze in 1944 door het oorlogsgeweld van de Slag om Arnhem werd vernield. Deze tempels behoren tot de grootste die ten noorden van de Alpen zijn gevonden. Voor de plaatsing van de eerste stenen tempel was de plek al als cultusplaats in gebruik. Naast deze twee tempels is er in 2004 een derde Romeinse tempel aangetroffen bij de bouw van de nieuwbouwwijk Westeraam. Ook is er onder het huidige pand van de ABN AMRO een Romeins badhuis gevonden. Nog in 2010 werd bij graafwerkzaamheden een kwart van een prehistorische kano aangetroffen uit 400 tot 200 voor Christus.

De oude Romeinse tempels en de huidige Grote of Sint-Maartenskerk liggen op een heuveltje, gelegen op de splitsing van twee oude rivierarmen van de Rijn. In Elst was het in 1976 groot feest toen het dorp officieel 1250 jaar bestond.

De gemeente Elst zoals die op 1 januari 1812 ontstond werd op 1 januari 1818 van samenstelling veranderd. Een deel van het grondgebied moest worden afgestaan aan de nieuw gevormde gemeente Valburg. Anderzijds werden de naburige gemeenten Elden en Lent opgeheven en bij Elst gevoegd. In 1966 ging Elden over naar de gemeente Arnhem voor de bouw van het nieuwe stadsdeel Arnhem-Zuid rondom dit dorp. Evenzo werd Lent in 1998 geannexeerd door Nijmegen toen ook deze stad voor nieuwbouwwijken de 'sprong' over de rivier maakte. Op 1 januari 2001 is het resterende deel van de gemeente Elst gefuseerd met de gemeenten Valburg en Heteren tot de gemeente Overbetuwe.

Werenfridus   

Elst is het patroonheiligdom van Sint Werenfried van Elst, beter bekend als Werenfridus. In het dorp bevinden zich dan ook verschillende gebouwen, een plein en een vereniging die naar hem vernoemd zijn. Zo heette de protestantse Grote of St. Maartenskerk voorheen St. Werenfriduskerk. Verder is er de R.K. St. Werenfriduskerk uit 1951, die ontworpen is door architect G.M. Leeuwenberg. Deze kerk behoorde tot 2010 tot de St. Werenfridusparochie. Na samenvoeging van acht parochies in de Over-Betuwe is deze opgegaan in de St. Benedictusparochie. De Elster katholieken worden nu binnen deze nieuwe parochie als de Geloofsgemeenschap St. Werenfridus aangeduid. Ook de R.K. Basisschool Sunte Werfert (verbastering van Sint Werenfridus) en het Werenfriedplein aan de Dorpsstraat zijn naar de Heilige Werenfridus genoemd. Ook heet de plaatselijke scoutinggroep naar deze heilige; Sint Werenfridusgroep Scouting Elst en ook heeft deze de nalatenschap van Sint Werenfridus in haar logo opgenomen. Eeuwenlang was het lichaam van Sint Werenfridus begraven onder de Grote of St. Maartenskerk. In de loop der eeuwen is het lichaam van de heilige weggeroofd. Een sarcofaag is te zien in een klein museum in en onder de kerk, maar behoorde waarschijnlijk niet toe aan Werenfried. In het museum zijn ook de resten van de twee Romeinse tempels te bezichtigen, alsmede de crypte welke in de tiende eeuw door bisschop Balderik werd gebouwd voor de relikwieën van Werenfried. Het motto van dit kerkmuseum is dan ook '2000 jaar religie'.

Bezienswaardigheden   

In Elst is het Burgemeester Galamapark te vinden, genoemd naar de laatste burgemeester van de gemeente Elst. Ook is er in Elst het museum in en onder de Grote Kerk. Elke eerste maandag in september is er een paardenmarkt, een van de grootste paardenmarkten van Nederland. Landgoed Schoonderlogt was tijdens de Operatie Pegasus het hoofdkwartier van de US 101st Airborne Division onder bevel van Majoor Richard Winters. Het landgoed speelt ook een rol in de tiendelige televisieserie Band of Brothers van Steven Spielberg en Tom Hanks.^[8]

Verkeer en vervoer   

Elst ligt tussen Arnhem en Nijmegen en is bereikbaar per trein via station Elst met een directe trein- en busverbinding naar eerdergenoemde steden. Daarnaast via de A15 en A325. Omdat het dorp tussen Arnhem en Nijmegen in ligt, is het erg populair als woonplaats voor forensen. Mede daarom groeit Elst hard. Al vanaf 2004 wordt er gebouwd aan de wijk Westeraam, waardoor Elst er uiteindelijk 2500 woningen bij krijgt. Inmiddels is er ten zuiden van het dorp ook een nieuwbouwwijk verrezen, genaamd de Vinkenhof. Ook is er een nieuwe rondweg om het centrum aangelegd, die gedeeltelijk bestaat uit eerder aangelegde wegen in het dorp.

Industrie   

Nabij het treinstation is sinds 1958 een Nederlandse vestiging van de Amerikaanse voedingsmiddelenfabrikant Heinz te vinden. Dit is de grootste ketchupfabriek in Europa. In het verleden was er ook een grote vestiging van de levensmiddelenfabrikant Nestlé, hier werden van 1966 tot 2007 onder meer Nuts en Bros chocoladerepen geproduceerd. Oostelijk van Elst omsloten door het industrieterrein is de Aamsche plas te vinden. Dit is een plas die in de jaren 1950 ontstaan is door afgraving voor de aanleg van een dam die als slaperdijk dienst moest doen. 

Lijst van burgemeesters van Elst

In Elst zijn veel sportverenigingen. Een aantal van deze zijn geconcentreerd op sportpark "De Pas" en sportcentrum "De Helster". Elst kent onder andere de volgende sportverenigingen:

• BCE (badminton)
• Budovereniging Elst (judo, boksen, kickboksen, MMA)
• DCE (darts)
• (Dynamictennis Overbetuwe
• EHSV de Rietvoorn (hengelsport)
• Elistha (voetbal en turnen)
• Elstars^[10] (wandelsportvereniging)
• EPC (paardrijden)
• ETAC '80 (tafeltennis)
• ETV de Helster (tennis)
• EZ&PC (zwemmen)
• Gaviiformes (duik- en onderwatersportvereniging)
• Gemini (volleybal)
• HCOB (hockey)
• Onder de toren (schaken)
• SV Spero (voetbal)
• Tourclub De Moraal (wielrennen en MTB)
• Unlimited (basketbal)
• Zwemvereniging Overbetuwe ZVO (zwemmen)

Geboren   

• Gillis André de la Porte (1800-1869), Nederlands assuradeur en politicus
• Jan Zwartkruis (1926-2013), Nederlands oud-voetbaltrainer, onder meer van het Nederlands elftal (tussen 1976 en 1981)
• Pierre Kartner (1935), zanger, componist en muziekproducent (artiestennaam Vader Abraham)
• Paul Kuijpers (1939-1971), landbouwwetenschapper
• Henkie (1946), rijinstructeur en zanger (echte naam Henk Leeuwis)
• Jeffrey Leiwakabessy (1981), voetballer
• Onne Witjes (1983), hardstyle-dj en muziekproducent (artiestennaam A-lusion)
• Hans Weijs, Jr. (1986), rallyrijder
• Dik Herberts (1931-2016), Nederlands voetbaltrainer en atleet

Trivia   

• Het document met de oudste naamsvermelding van Elst (Helise) werd gevonden in het Duitse Zülpich. Sindsdien hebben de beide plaatsen een nauwe band. De namen Heliste en Elistha zijn heden terug te vinden in een gymvereniging, voetbalvereniging en appartementencomplex.
• De naam van de appelsoort Elstar is een samentrekking van Elst en Arie, naar de naam en woonplaats van Arie Schaap, de man achter de ontwikkeling van deze appelsoort.